Το πλαίσιο δράσης της ομάδας Φιλοπάππου

Ως ομάδα Φιλοπάππου έχουμε προσανατολίσει τις δράσεις και τα σχεδιάσματά μας τα τελευταία χρόνια στη διερεύνηση διαφορετικών μορφών οργάνωσης μιας συλλογικότητας. Άλλοτε, ορίζοντας τους κανόνες ενός παιχνιδιού μεταξύ των συμμετεχόντων στην ομάδα (Solus Locus - Ιθάκη 2003), αποπειραθήκαμε να εξετάσουμε τις προϋποθέσεις εκείνες, που θα μας οδηγούσαν στη δημιουργία συλλογικού έργου. Άλλοτε πάλι, διευρύνοντας τον αριθμό των «συμπαιχτών», επιχειρήσαμε μια βιωματική ανάγνωση του χώρου και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, με απώτερο στόχο το σπάσιμο των στεγανών και των διαχωρισμένων ρόλων (Memory Game- Ζούμπερι 2004). Το 2009 δημιουργήσαμε έναν εφήμερο χώρο, στον οποίο επιδιώξαμε να καταστήσουμε πραγματικότητα μια ουτοπία, καλώντας ταυτόχρονα τους περαστικούς να «ζήσουν» εντός της, αλλά και να διαπραγματευτούν τους όρους με τους οποίους αυτή γίνεται κατανοητή (“Et in Arcadia Ego”-Φλοίσβος Παλαιού Φαλήρου, Live, 2ηΜπιενάλε της Αθήνας). Με το ΑλέξανδροςΙόλας project, τέλος, ενεργοποιήσαμε το παράδειγμα του Ιόλα μέσα από τη φιλοξενία αντιτιθέμενων –ενίοτε και αντινομικών- θέσεων και αντιλήψεων για το πρόσωπο και την εποχή του. Χρησιμοποιήσαμε την εμβληματική μορφή του Αλέξανδρου Ιόλα σαν μια υπόθεση εργασίας, η οποία μας παρείχε την ευκαιρία να αντιληφθούμε πως ο εκάστοτε κοινωνικός χώρος είναι δομημένος πάνω στην αντιπαλότητα και τις διαφορετικές διαθέσεις των υποκειμένων που επενεργούν σε αυτόν. Σκοπός της ομάδας είναι να αντικατοπτρίζεται στα έργα και τις δράσεις της μια κάθε φορά διαφορετική μορφή κοινωνικότητας, συλλογικότητας και συνύπαρξης. 

Προβολή μεγαλύτερου χάρτη

Το πλαίσιο οργάνωσης του project

Την προβληματική της ενεργής συμβίωσης θέλουμε να εξετάσουμε μέσα από ένα καινούριο project διευρύνοντας θεωρητικά και πρακτικά την έκταση του όρου «κοινότητα», εφαρμόζοντας τις πραγματικές συνθήκες προσομοίωσης που μπορούν να την οργανώσουν.

Ο τόπος πραγματοποίησής του είναι ένα μικρό ακατοίκητο νησί (νήσος Μερόπη) στη Μάνη (όρμος Καρδαμύλης) και ο χρόνος της διεξαγωγής του το καλοκαίρι του 2012 (27 Ιουλίου- 5 Αυγούστου).

Αντικείμενο του προκείμενου project είναι η εξέταση του ζητήματος της αυτονομίας και της ετερονομίας της καλλιτεχνικής πρακτικής και του καλλιτεχνικού πεδίου μέσα από μια δεκαήμερη συνεύρεση και από κοινού συνεργασία.

Απώτερος στόχος του εγχειρήματος είναι η από κοινού και εκ του μηδενός διαμόρφωση αρχών συμβίωσης και κανόνων συνεργασίας, στα πλαίσια μιας –έστω συμβολικής και κατά συνθήκη- κοινότητας.

Βασικός άξονας είναι η παράγωγη εφήμερων υποδομών που θα εξυπηρετούν την λειτουργία και τις αναγκαιότητες ενός υπό σύσταση κοινοτικού μοντέλου. Οι διάφορες καταστάσεις, κατασκευάσματα, δράσεις, παρεμβάσεις, παρουσιάσεις και συζητήσεις μεταξύ κατοίκων και επισκεπτών, που θα παραχθούν μέσα σε αυτό το διάστημα στον χώρο του νησιού θα αποτελέσουν έναν κόσμο «παραγωγικής οικειοποίησης» με προσανατολισμό την ευρεία διαπραγμάτευση των παραπάνω ζητημάτων, αλλά και την πρακτική διευκόλυνση της εκεί συμβίωσης.

Η ομάδα Φιλοπάππου ως συντονιστής του όλου εγχειρήματος  έχει προσκαλέσει ένα μεγάλο αριθμό ατόμων από τα πεδία των τεχνών και ανθρωπιστικών επιστημών να συμμετέχουν και να συμβάλλουν στη διαμόρφωση αυτού του υπό διερεύνηση μικρόκοσμου.

Σκοπός είναι πλέον η κατοίκηση συνεργαζόμενων καλλιτεχνών, αρχιτεκτόνων, θεωρητικών, πολιτικών και κοινωνικών επιστημόνων σε συνθήκες (μερικής) απομόνωσης πάνω στην σχετικά μικρή επιφάνεια του νησιού.

ΜΕΡΟΠΗ / MEROPI

 

 

Παράλληλα, έχουν προσκληθεί μια σειρά επισκεπτών και ομιλητών που θα κάνουν εμβόλιμες τοποθετήσεις, παρουσιάσεις και παρεμβάσεις σε όλο το διάστημα του project.

Κατασκηνώνοντας και οργανώνοντας τις λειτουργιές (διαβίωση, σίτιση, παραγωγή, εσωτερικός διάλογος και αλληλεξάρτηση με το χωριό της Καρδαμύλης)  από σχεδόν μηδενική βάση (πάνω στο νησί δεν υπάρχει ρεύμα, νερό, ο τόπος - μολονότι το έδαφος είναι εύφορο - εδώ και δεκαετίες παραμένει ακαλλιέργητος και ανεκμετάλλευτος) με τη μορφή μιας «συμφιλίωσης» τόσο με τον τόπο όσο και σε διαπροσωπικό επίπεδο, στόχος μας είναι παράλληλα να κατασκευάσουμε μια σειρά από θεωρητικά, υλικά και άυλα αναστοχαστικά ερωτήματα, αναφορικά με την  ύπαρξη ή μη μιας όντως αυτόνομης σφαίρας του αισθητικού.

Off-Shore.

Υπεράκτια  (αγγλικά: offshore) θα ονομάσουμε την οντότητα που δημιουργείται για ένα συγκεκριμένο σκοπό, συνήθως βραχυπρόθεσμο και διαπνέεται από την γενικά παραδεκτή αρχή μιας ιδιότυπης δραστηριότητας.

Ο όρος αναφέρεται με σκοπό να υποδειχθούν μια σειρά από πρακτικές που πραγματοποιούνται όχι σε κέντρα εντός θεσμικών πλαισίων αλλά που βρίσκονται εκτός αστικής και νομοτελειακής οργάνωσης και συχνά παρομοιάζονται ως «ουτοπικοί παράδεισοι».

Ιδρύονται προκειμένου οι χρήστες τους να πετύχουν αυτονόμηση των δραστηριοτήτων τους. O όρος "υπεράκτιες" συνδέεται με τη σύγχρονη προέλευση του φαινόμενου της αποικίας και έχει μια ιδιαίτερη σημασία που αποδίδεται ακριβώς για κάθε τι μη ηπειρωτικό όπως εξωχώρια ή υπερπόντια και συγκροτείται από τα εξής στοιχεία :

1.    Η εξ ορισμού διάσταση μεταξύ του τόπου ιδρύσεως και του τόπου λειτουργίας.

2.    Η επιλογή ιδρύσεως να χαρακτηρίζεται πρωταρχικά ως «δημιουργικός παράδεισος».

3.    Η μορφή λειτουργίας πρέπει να συσταθεί σύμφωνα με τους νόμους και τους κανονισμούς των  εσωτερικών δικαιοδοσιών.

4.    Είναι εγκατεστημένη σε γεωγραφική περιοχή, που έχει χαρακτηριστεί ως υπεράκτια ζώνη (νήσος). «Ως εξωχώρια εννοείται κάθε δραστηριότητα που έχει την έδρα της εκτός ακτογραμμής και με βάση τον κανονισμό λειτουργίας δραστηριοποιείται αποκλειστικά και απολαμβάνει ιδιαίτερα ευνοϊκής μεταχείρισης».

5.    Διατηρούν ανεξάρτητα την νομοτοπολογική και καταστατική τους έδρα.

6.    Οι εργασίες και οι δραστηριότητες διενεργούνται αποκλειστικά εντός του χώρου εγκατάστασης τους (υπεράκτιου καταφυγίου) και συνεπώς όλα τα συμπεράσματα πηγάζουν αποκλειστικά από τις εργασίες τους στο εσωτερικό.

7.    Επιτρέπεται να προσφέρουν και να δέχονται προϊόντα και υπηρεσίες εντός της επικράτειας εγκατάστασης, είτε από μόνιμους κατοίκους, είτε από αλλοδαπούς.

  

Η επιλογή του τόπου

Η νήσος Μερόπη βρίσκεται στην θαλάσσια περιοχή εντός του όρμου της Καρδαμύλης στο Βόρειο Ανατολικό άκρο του Μεσσηνιακού Κόλπου. Η νήσος απέχει 400 μέτρα από το λιμάνι της Καρδαμύλης και 100 μέτρα από τη βραχώδη ακτή της τοποθεσίας Βάρδια και ανήκει διοικητικά στον Δήμο Δυτικής Μάνης. Η έκταση του νησιού είναι 35 στρέμματα (περάν της αιγιαλίτιδας ζώνης) και από το 1862  είναι ιδιοκτησία παλιάς οικογένειας της Καρδαμύλης. Ο χώρος επιλέχτηκε για την πραγματοποίηση του Off-Shore Project καθώς συνδυάζει τα εξής σημαντικά χαρακτηριστικά:

1.    Είναι εξαιρετικά κοντά από την ακτογραμμή οπότε υπάρχει εύκολη πρόσβαση στην μετακίνηση των συμμετεχόντων, προμηθέων και επισκεπτών.

2.  Το μέγεθος του νησιού είναι ιδανικό καθώς η περιορισμένη έκταση επιβάλλει την συνεχή επικοινωνία των συμμετεχόντων, δημιουργώντας ένα πρόσφορο έδαφος για αμοιβαία ανταλλαγή κάθε μορφής εμπειρίας και ενδυναμώνει τον κοινοβιακό χαρακτήρα του project.

3.    Το φυσικό περιβάλλον πάνω στο νησί είναι παρθένο, καθώς για πολλά χρόνια δεν έχει υποστεί καμία ανθρώπινη επέμβαση, καλλιέργεια, καθαρισμό και οικιστική αλλοίωση.

4.   Το μοναδικό τοπίο της Μάνης, ο ελαιώνας και η επιπεδότητα του εδάφους σε συνδυασμό με τα ερείπια κτισμάτων και τειχών της μεταβυζαντινής περιόδου που βρίσκονται πάνω στο νησί αποτελούν χώρο εξαιρετικού κάλλους που θα συντελέσει καταλυτικά στην δημιουργία ιδανικών συνθηκών διαβίωσης.

5.    Έχει δοθεί άδεια από τον ιδιοκτήτη και οικονομική στήριξη από τους κατοίκους της Καρδαμύλης που θα εξασφαλίσει την σίτιση και τις υλικοτεχνικές ανάγκες του project. 

Οι δεσμοί με την στεριά.

Ορίζοντας ως ερευνητικό πλαίσιο να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με την κοινότητα, αποκοπτόμαστε συμβολικά από αυτήν, διαπραγματευόμενοι σε πρακτικό επίπεδο τους όρους της καλλιτεχνικής δραστηριότητας και ανοίγουμε έναν επικοινωνιακό δίαυλο με την ενδοχώρα. Η νέα συνθήκη που δημιουργείται αποτελεί ένα αμφίσημο μοντέλο ομφαλικής σχέσης. Το χωριό της Καρδαμύλης θα αποτελεί την μητρόπολη (έδρα) καθώς οι κάτοικοι του με μορφή δωρεάς- χορηγίας  θα μας τροφοδοτούν με τα απαραίτητα εφόδια (πρώτες ύλες για φαγητό, πόσιμο νερό, υλικοτεχνικό εξοπλισμό) που είναι ακόμα αδύνατον να βρεθούν ή να  παραχθούν στο νησί και ταυτόχρονα θα μπορούν να μας επισκέπτονται και να μοιράζονται την διαδικασία κατασκευής ενός νέου- αυτόνομου-κόσμου. Η σχέση που θα δημιουργηθεί έτσι με την ξηρά είναι μια συνθήκη υποδοχέα- ξενιστή, ένα δίπολο αμοιβαίας αποικιακής συνδιαλλαγής που θα ανταλλάσει υλικά και εμπειρίες μέσα απο έναν παραγωγικό διάλογο.

Οι κανόνες συν-βίωσης.

Η διοργάνωση του project έχει αναλάβει να καλύψει τα έξοδα παραγωγής, σίτισης, έντυπα, επικοινωνία, μεταφορά από και προς το νησί καθώς επίσης υπάρχει κατάλυμα στην Καρδαμύλη όπου θα μπορούν να φιλοξενηθούν οι προσκεκλημένοι και οι επισκέπτες που θα κάνουν παρουσιάσεις και ολιγοήμερες τοποθετήσεις.

Για την επιτυχή διοργάνωση του project συντάσσονται μια σειρά από κανόνες που πρέπει να τηρηθούν υποχρεωτικά από κάθε συμμετέχοντα:

1.     Πρέπει να καλύψει τα εξοδα μετάβασης του στην Καρδαμύλη.

2.    Πρέπει να παραμείνει υποχρεωτικά στο νησί για όλο το διάστημα του project (10 ημέρες) χωρίς την δυνατότητα να μπορεί να φύγει ή να απουσιάσει.

3.     Είναι υπεύθυνος για τον προσωπικό του εξοπλισμό (σκηνές, υπνόσακος, εργαλεία, ηλεκτρονικά μέσα, προσωπικά είδη).

4.  Πρέπει να συμμετέχει ενεργά στα κοινά (μαγείρεμα, καθαριότητα, ανεφοδιασμός, οργάνωση). Σε καθημερινή βάση θα ορίζονται ομάδες εργασίας που θα είναι υπεύθυνες για συγκεκριμένες αρμοδιότητες.

5.   Η σίτιση θα γίνεται σε συγκεκριμένες ώρες. Ως εκ τούτου απαιτείται να τηρείται ένα κοινό πρόγραμμα.

6.     Πρέπει να σέβεται τον χώρο, την υγιεινή και την ομαλή συμβίωση με τους υπόλοιπους.

7.     Είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για κάθε είδους ατύχημα.

8.    Οι επισκέπτες θα μπορούν να έρχονται με δικό τους μέσο και ευθύνη για να μην παρεμποδίζουν την ομαλή λειτουργία του project.

Η προοπτική συμβίωσης, συμφιλίωσης.

Η κατασκευή «αυτονομίας», σύμφωνα με το γενικό πλαίσιο του στοχασμού του Καστοριάδη, είναι η συνειδητοποίηση της αυτοθέσμισης της κοινωνίας. Οι ανθρώπινες κοινωνίες θα πρέπει να μπουν στην εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία να συνειδητοποιήσουν την αυτοθέσμιση τους. Οι άνθρωποι, ενώ συγκροτούνται οι ίδιοι σε κοινότητες, ταυτόχρονα ευθύνονται για την λειτουργία, τον καταμερισμό των ευθυνών και την ιστορία τους, η οποία είναι αποτέλεσμα της δικής τους θέλησης και δράσης. Πρόκειται για μια νέα φαντασιακή δημιουργία, που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, που θα έθετε διαφορετικούς στόχους ζωής. Με βάση το επίκαιρο  ερώτημα του πώς θα μπορούσαμε να αποφύγουμε το τέλμα και την καταστροφή, αλλά και με ποιο τρόπο μπορούμε να βγούμε από τη σημερινή ψυχική και ηθική κρίση και εξαθλίωση των ανθρώπων –υποστήριζε- είναι αναγκαίο να επιδιώξουμε μια κοινωνία, στην οποία οι οικονομικές αξίες δεν θα κατέχουν κεντρική ή κυρίαρχη θέση και στην οποία η οικονομία θα έχει ξαναμπεί σε μια νέα βάση (στη θέση της), θα έχει γίνει δηλαδή απλό μέσον και όχι ο υπέρτατος σκοπός του ανθρώπινου βίου. Στον συλλογισμό μπορεί να προσδεθεί το διπολικό σχήμα μεταξύ ζειν και ευ ζειν ως μια γέφυρα μεταξύ του κόσμου του ιδικού και του ιδανικού ως μια μεταφορα της αριστοτελικής διάκρισης μεταξύ «ζωής» και «βίου».